• ธรรมาภิบาลข้อมูล (Data Governance) เป็นหัวใจสำคัญในการบริหารจัดการข้อมูลอย่างเป็นระบบ เพื่อให้ข้อมูลมีคุณภาพ ปลอดภัย และพร้อมใช้ในการตัดสินใจเชิงกลยุทธ์
• การดำเนินงานครอบคลุมตั้งแต่ การกำหนดโครงสร้างธรรมาภิบาลข้อมูล การจัดทำนโยบายและกฎเกณฑ์ การตรวจสอบและประเมินผล การใช้เทคโนโลยีเพื่อสนับสนุนการบริหารจัดการข้อมูล
• ประเทศไทยดำเนินการด้านธรรมาภิบาลข้อมูลโดยอ้างอิงตาม มาตรฐานรัฐบาลดิจิทัล ที่จัดทำโดย สำนักงานพัฒนารัฐบาลดิจิทัล (องค์การมหาชน)
• องค์กรที่ควรจัดทำธรรมาภิบาลข้อมูล ได้แก่ องค์กรภาครัฐและเอกชน ที่มีการใช้และบริหารจัดการข้อมูลเป็นส่วนสำคัญของการดำเนินงาน เพื่อยกระดับคุณภาพข้อมูลและประสิทธิภาพองค์กรโดยรวม

Introduction

ในยุคดิจิทัล “ข้อมูล” กลายเป็นทรัพยากรสำคัญ องค์กรต่าง ๆ กำลังเร่งขับเคลื่อนการตัดสินใจด้วยข้อมูล (Data-Driven Organization) ไม่ว่าจะเป็นการใช้ข้อมูลในการวิเคราะห์เชิงลึก (Data Analytics) การพัฒนาเทคโนโลยีปัญญาประดิษฐ์ (AI) หรือการปรับเปลี่ยนองค์กรสู่ดิจิทัลเต็มรูปแบบ (Digital Transformation) ข้อมูลปริมาณมหาศาลมีจำนวนมากในแต่ละวัน

อย่างไรก็ตามการที่องค์กรมี “ข้อมูลมาก” ไม่ได้แปลว่าข้อมูลนั้นจะเป็น “ข้อมูลดี” หากขาดระบบบริหารจัดการที่เหมาะสม ข้อมูลอาจซ้ำซ้อน ไม่ถูกต้อง หรือไม่ปลอดภัย ดังนั้น “ธรรมาภิบาลข้อมูล” จึงเป็นหัวใจสำคัญ ที่ช่วยให้องค์กรสามารถจัดการข้อมูลได้อย่างเป็นระบบ มีคุณภาพ ปลอดภัย และพร้อมใช้ในการตัดสินใจเชิงกลยุทธ์อย่างมีประสิทธิภาพและยั่งยืน

ความหมายของธรรมาภิบาลข้อมูล

ธรรมาภิบาลข้อมูล (Data Governance) คือกระบวนการกำหนดสิทธิ หน้าที่ และความรับผิดชอบของผู้ที่เกี่ยวข้องในการบริหารจัดการข้อมูลในทุกขั้นตอน พร้อมทั้งการกำหนดนโยบายและกฎเกณฑ์ในการเข้าถึงและใช้ประโยชน์จากข้อมูล ตลอดจนมีเครื่องมือเทคโนโลยีการบริหารจัดการข้อมูล เพื่อให้องค์กรเกิดการดูแลและใช้ข้อมูลอย่างถูกต้อง ครบถ้วนและทันสมัย รวมถึงสามารถเชื่อมโยง แลกเปลี่ยนและบูรณาการข้อมูลได้อย่างมีประสิทธิภาพและมั่นคงปลอดภัย

กรอบการดำเนินงานด้านธรรมาภิบาลข้อมูล

กรอบการดำเนินงานด้านธรรมาภิบาลข้อมูลนั้นไม่มีรูปแบบที่ตายตัว เนื่องจากต้องปรับให้สอดคล้องกับบริบทและลักษณะเฉพาะของแต่ละองค์กร ไม่ว่าจะเป็นหน่วยงานภาครัฐหรือภาคเอกชน รวมถึงลักษณะของอุตสาหกรรมที่องค์กรดำเนินการอยู่ ทั้งในด้านโครงสร้างการบริหารงาน ระบบและแหล่งข้อมูล มาตรฐานในอุตสาหกรรม ตลอดจนข้อกำหนดและกฎหมายที่เกี่ยวข้อง เพื่อให้การบริหารจัดการข้อมูลตอบสนองต่อเป้าหมายเชิงกลยุทธ์ขององค์กรได้อย่างเหมาะสม โดยทั่วไปแล้วการดำเนินงานด้านธรรมาภิบาลข้อมูลจะครอบคลุมประเด็นสำคัญดังต่อไปนี้

1. การกำหนดโครงสร้างธรรมาภิบาลข้อมูล โดยระบุผู้รับผิดชอบ บทบาท และหน้าที่อย่างชัดเจน:

   การตั้งคณะกรรมการขับเคลื่อนธรรมาภิบาลข้อมูลเพื่อกำหนดทิศทางและนโยบาย การจัดตั้งทีมบริหารข้อมูล และการระบุผู้มีส่วนได้ส่วนเสียกับข้อมูล เช่น ผู้สร้างข้อมูล เจ้าของข้อมูล และทีมบริหารจัดการข้อมูล

2. การกำหนดนโยบาย มาตรฐานและกระบวนการบริหารจัดการข้อมูล:

   ตัวอย่างเช่น การจัดทำนโยบายที่ครอบคลุมการบริหารจัดการข้อมูลตลอดวงจรชีวิตของข้อมูล (Data Life Cycle) ตั้งแต่การสร้างข้อมูล ไปจนถึงการทำลายข้อมูล เพื่อกำหนดผู้มีส่วนเกี่ยวข้องในแต่ละขั้นตอน และให้การดำเนินงานเป็นไปอย่างเป็นระบบ โปร่งใส และตรวจสอบได้

3. ขั้นตอนการตรวจสอบและประเมินผล:

   เนื่องจากการดำเนินงานด้านธรรมาภิบาลข้อมูลต้องทำอย่างต่อเนื่อง จึงต้องมีการตรวจสอบสม่ำเสมอ พร้อมทั้งกำหนดตัวชี้วัดเพื่อประเมินประสิทธิภาพและความสอดคล้องของการดำเนินงาน

4. เครื่องมือเทคโนโลยีการบริหารจัดการข้อมูล:

   การมีเครื่องมือบริหารจัดการข้อมูลครบวงจรช่วยให้บุคลากรสามารถปฏิบัติงานด้านธรรมาภิบาลข้อมูลได้อย่างสะดวก รวดเร็ว และสอดคล้องกับนโยบาย มาตรฐาน และกฎเกณฑ์ที่กำหนด

ประโยชน์ของการทำ Data Governance

1. ข้อมูลขององค์กรมีความเป็นส่วนตัวและปลอดภัย (Data Privacy & Data Security) สอดคล้องกับกฎหมายและมาตรฐานที่เกี่ยวข้อง
2. ข้อมูลมีคุณภาพ เชื่อถือได้ และสามารถนำไปวิเคราะห์หรือใช้ต่อยอดเชิงธุรกิจได้อย่างมีประสิทธิภาพ
3. องค์กรสามารถสร้างความเชื่อมั่นให้ผู้มีส่วนได้ส่วนเสียได้ ไม่ว่าจะเป็น ผู้บริหาร บุคลากร หรือ ลูกค้า
4. องค์กรสามารถเพิ่มประสิทธิภาพในการบริหารจัดการข้อมูลได้อย่างเป็นระบบ ข้อมูลมีมาตรฐานเดียวกันสามารถแลกเปลี่ยนระหว่างหน่วยงานได้ และลดความซ้ำซ้อนการดำเนินงาน

มาตรฐานการดำเนินงานด้านธรรมาภิบาลข้อมูลในประเทศไทย

การดำเนินงานด้านธรรมาภิบาลข้อมูลของประเทศไทยได้อ้างอิงตาม “มาตรฐานรัฐบาลดิจิทัล” ที่จัดทำโดย สำนักงานพัฒนารัฐบาลดิจิทัล (องค์การมหาชน) ซึ่งสอดคล้องกับ พระราชบัญญัติการบริหารงานและการให้บริการภาครัฐผ่านระบบดิจิทัล พ.ศ. 2562 มาตรา 12 ซึ่งกำหนดให้หน่วยงานของรัฐจัดทำธรรมาภิบาลข้อมูลภาครัฐ เพื่อให้การบริหารและการให้บริการเป็นไปอย่างมีประสิทธิภาพ โปร่งใส และเกิดการบูรณาการข้อมูลร่วมกัน อีกทั้ง หน่วยงานของรัฐต้องดำเนินการให้เป็นไปตามหลักธรรมาภิบาลข้อมูลภาครัฐตามที่ระบุไว้ในมาตรา 8 โดยสามารถยึดถือแนวทางจากเอกสาร มรด. 6 : 2566 มาตรฐานรัฐบาลดิจิทัลว่าด้วยกรอบธรรมาภิบาลข้อมูลภาครัฐ (ฉบับปรับปรุง : แนวปฏิบัติ) นอกจากนี้ หน่วยงานภาครัฐต้องถูกดำเนินการประเมินความพร้อมด้านธรรมาภิบาลข้อมูลประจำปีโดยสำนักงานพัฒนารัฐบาลดิจิทัล (องค์การมหาชน)

ทั้งนี้ มาตรฐานรัฐบาลดิจิทัลฉบับดังกล่าวได้อ้างอิงมาจากกรอบแนวทางจาก DAMA-DMBOK2 (Data Management Body of Knowledge) ซึ่งเป็นองค์ความรู้สากลด้านการบริหารจัดการข้อมูล โดย DAMA-DMBOK2 ได้นำเสนอหลักการและแนวปฏิบัติที่เป็นมาตรฐานสำหรับการดำเนินงานด้านการจัดการข้อมูลที่เป็นประโยชน์สำหรับหน่วยงานภาครัฐและภาคเอกชน ครอบคลุมองค์ประกอบสำคัญของการบริหารจัดการข้อมูล ได้แก่ ด้านธรรมาภิบาลข้อมูล ด้านจริยธรรมข้อมูล ด้านสถาปัตยกรรมข้อมูล ด้านการสร้างแบบจำลองข้อมูล ด้านการจัดการคุณภาพข้อมูล รวมถึงด้านอื่น ๆ ที่เกี่ยวข้อง